γαστήρ

η (AM γαστήρ)

1. η κοιλιά, το μέρος τού σώματος που περιέχει τα σπλάχνα, ανάμεσα στον θώρακα και στους μηρούς

2. το στομάχι

3. φρ. α) «βόσκειν ἥν γαστέρα» — να γεμίσει την κοιλιά του Όμ.

β) «γαστέρες οἶον» — μόνο κοιλιές, μόνο για φαΐ (Ησίοδ.)

μσν.

πήλινο δοχείο, γαστέρα

αρχ.-μσν.

1. η μήτρα, η κοιλιά τής μάννας

2. φρ. «ἐν γαστρὶ λαμβάνω ή ἔχω» — συλλαμβάνω, κυοφορώ (Αριστοτ., ΠΔ, ΚΔ)

β) «ἐκ γαστρός» — από την κοιλιά τής μάννας του, από τη νηπιακή ηλικία

αρχ.

1. το κοίλο μέρος τής ασπίδας

2. η κοιλιά ή το πλατύτερο μέρος τού αγγείου

3. είδος αλλαντικού.

[ΕΤΥΜΟΛ. Πιθ. < *γρασ-τήρ (< γράω «τρώω, ροκανίζω») «αυτός που καταβροχθίζει», με ανομοίωση τών δύο -ρ-. Ο αρχικός τ. θα ήταν μορφολογικά ταυτόσημος με αρχ. ινδ. grαstαr- «αυτός που επισκιάζει, που αμαυρώνει (ως όρος τής αστρονομίας), δηλ. «αυτός που εξαφανίζει, που καταβροχθίζει». Άλλοι συνδέουν τη λ. με τα γέμω*, γέντα* «έντερα». Το επίθημα (-τερ-) τής λέξεως εμφανίζεται άλλοτε με απαθή (πρβλ. γασ-τέρ-ος) και άλλοτε με μηδενισμένη βαθμίδα ρίζας (πρβλ. γασ-τρ-ός) για μετρικούς κυρίως λόγους, ενώ αργότερα οι τ. τής απαθούς βαθμίδας απαντούν μόνο στον ποιητικό λόγο. Το θηλ. γένος τής λέξεως πιθ. κατά το συνώνυμο νηδύς «στομάχι, κοιλιά κ.λπ.». Άλλο συνώνυμο είναι το μεθομηρικό κοιλία, το οποίο διατηρήθηκε στη Νέα Ελληνική. Η λ. γαστήρ με τις μορφές γαστρ-, γαστρι-, γαστρο- χρησιμεύει ως α' συνθετικό πολλών λέξεων όλης τής Ελληνικής, καθώς και πολλών επιστημονικών όρων

λιγότερο εκτεταμένη είναι η χρήση του ως β' συνθετικού με τις μορφές -γάστωρ, -γάστριος.

ΠΑΡ. γάστρα, γαστρί(ον), γαστρίδιο(ν)

αρχ.

γαστρίζω, γάστρις, γαστρώδης, γάστρων

νεοελλ.

γαστρικός.

ΣΥΝΘ. (Α' συνθετικό) γαστρίδουλος, γαστρίμαργος, γαστρολογία, γαστρονομία, γαστρορραφία, γαστρόρροια, γαστροτόμο(ς), γαστρόφιλος

αρχ.

γαστραφέτης, γαστροβαρής, γαστροβόρος, γαστροειδής, γαστροκνήμη, γαστροκνημία, γαστρομαντεύομαι, γαστροπίων, γαστρόπτης, γαστροφορώ, γαστροχάρυβδις

μσν.

γαστεροπλήξ, γαστρίοικος, γαστρόφρων

νεοελλ.

γαστραγγειακός, γαστραλγία, γαστραντλία, γαστρεκτασία, γαστρεκτομή, γαστρεντεραλγία, γαστρεντερικός, γαστρεντερίτιδα, γαστρεντεροαναστόμωση, γαστρεντερολόγος, γαστρεντερόπτωση, γαστρεντεροστομία, γαστρεπιπλοϊκός, γαστροβιοψία, γαστρογενής, γαστροδυνία, γαστροδωδεκαδακτυλικός, γαστροκαρδιακός, γαστρολατρία, γαστρονόμος, γαστροοισοφαγικός, γαστροπάθεια, γαστροπλαστική, γαστρόπτωση, γαστρορραγία, γαστροσκόπηση. (Β' συνθετικό) επιγάστριος, ομογάστριος, προγάστωρ, υπογάστριος

αρχ.

αγάστωρ, γλωσσογάστωρ, εγγάστριος, εγγλωττογάστωρ, εγχειγάστωρ, εγχειρογάστωρ, εριγάστωρ, ετερογάστριος, ευρυγάστωρ, ζωνογάστωρ, κατεπιγάστριος, κοιλογάστωρ, κυτογάστωρ, μεγαλογάστωρ, μεσογάστωρ, νοογάστωρ, ογάστριος, ογάστωρ, ολβιογάστωρ, ομογάστωρ, πλατυγάστωρ, συργάστωρ, ταυρογάστωρ, υδρογάστωρ, χειρογάστωρ].